Položaj Hidrografija	Stanovništvo Priroda Istorija Stari zanati	Privreda

CARSTVO Animalia
KOLENO Arthropoda
KLASA Insecta

Svitac
Lampyridae

Taksonomija

Carstvo: Animalia
Klasa: Insecta
Koleno : Arthropoda
Red: Coleoptera
Podred: Polyphaga
Porodica: Lampyridae

Opšti opis

Svitac je deo pčelinjeg reda Coleoptera. Krilati su insekti koji se često nazivaju i svetleće bube i kresnice zbog njihove sposobnosti da pomoću svetla privuku partnere ili plen. Njihovo svetlo ne poseduje infracrvene niti ultravioletne zrake i naziva se „hladno svetlo“. Ovo hemijski proizvedeno svetlo može da bude žute, zelene ili bledo crvene boje. Postoji preko 2000 vrsta svitaca na svetu, koji se najčesce pronalaze u tropskim predelima, ali ima i onih koji žive u močvarama i šumama gde se njihove larve dobro hrane. I larve emituju svetlo i nazivaju se “svetleći crvi”. Svici su najčesce smedji i mekih tela. Mužjaci i ženke jako liče. Svici su poznati kao noćni insekti, iako postoji nekoliko vrsta koje su aktivne danju. Oni ne mogu da svelte, mada neke vrste koje su aktivne i u sumrak proizvode slabo svetlo. Imaju posebne organe koji su specijalizovani za proizvodnju svetla. Uz svetost, svici ne emituju toplotu. Odrasle jedinke svetlost koriste da lociraju potencijalne partnere. Neke vrste su poznate po posebnom nacinu na koji svelte. Neke ženke ne lete, već samo pomoću svetla mame mužjake iste vrste, dok druge koriste istu taktiku da bi namamile potencijalni plen. Poznate sui grupe svitaca koje se medjusbno razlikuju po načinu na koji svetle. U larvenom stadijumu sve vrste svitaca svelte, a liovo svetlo upozorava ostale predatore jer su larve svitaca uglavnom otrovne.

Ponašanje

Svetlosni signali se uglavnom odašilju radi pronalaženja i prepoznavanja mužjaka i ženki radi parenja. Sami signali su vrlo različiti. Kod nekih vrsta samo ženke imaju svijetleće organe, kod drugih ih imaju oba pola. Neke vrste trepere, druge odašilju trajno svetlo. Signali su tipični za pojedinu vrstu i razlikuju se dužinom i ritmom. Kod severnoameričkog Photinus pyralis i mužjaci imaju svetleće organe, a odgovor ženke s kašnjenjem od dvie sekunde je odlučujući za prepoznavanje. Kod nekih vrsta sve jedinke iste vrste u okolini sinhroniziraju svoje signale, tako da čitavi nizovi grmlja ili stabala trepere u istom ritmu. Ovo je češća pojava kod kriesnica koje žive u Jugoistočnoj Aziji (Tajland i Malezija). Fenomen se može videti uz Malajske rieke u džungli. Na području zapadne polutke, pojava je puno ređa. Tokom maja može se videti u nekim dielovima Tennesseeja , a i u nacionalnom parku Congaree u Južne Caroline. Većina vrsta hrani se nektarom i rosom, ali neke vrste su grabežljivci. Kod nekih vrsta krijesnica je poznata pojava mimikrije. Ženke iz roda Photuris mogu oponašati svetlosne signale ženiki roda Photinus kako bi primamile mužjake tog roda, i pojele ih. Neke druge vrste roda Photuris mogu oponašati signale više vrsta Photinus, ovisno koja se od tih vrsta trenutno nalazi u blizini. Sve vrste krijesnica emitiraju svjetlosne signale samo noću. Signali nisu dovoljno snažni da bi se vidjeli danju i tako privukli partnera. Mužjaci su uglavnom krilati, a neke su ženke beskrilne i potsjećaju na ličinke. Kod tih vrsta ženke su veće od mužjaka, i mogu pložiti više jajašaca. Ličinke se hrane malim količinama puževa i drugim beskralješnjacima.

Ishrana

Hrane se mesom (i odrasle jedinke i larve) što znači da jedu druge insekte kao i druge svice, ako i puževe.

Svetleći organi

Pojava da živa bića "proizvode" svjetlost naziva se bioluminiscencija. Kod krijesnica se svjetlosni organ nalazi gotovo uvijek u zatku životinje. Svjetlo je rezultat reagiranja luciferina (neke prirodne tvari, različite kod različitih organizama) s ATPom i kiseonikom uz prisutnost enzima luciferaze. Energija koja se pri tome oslobađa se gotovo u cijelosti oslobađa u obliku svjetla i samo u zanemarivom dijelu se oslobađa toplina, tako da je stupanj efikasnosti ove pretvorbe oko 95%. Do danas, ni jedan umjetno proizveden izvor svjetla nije dosegao tako visoki stupanj efikasnosti. S donje strane donjeg dijela tijela kukca mogu se vidjeti bijela područja. na tim mjestima je hitinska ovojnica kukca svjetlopropusna. S unutrašnje strane, postoji bijeli sloj koji služi za odsjaj svjetla. Zbog toga se po danu mogu vidjeti ta bijela područja.

Rasprostranjenost

Krijesnice žive na svim kontinentima, osim na Antarktici. Na području Srednje i Južne Amerike živi vrsta Photinus pyralis. To je vrsta s najsnažnijim svjetlom. Na područjima gdje žive, nastanjuju raslinje, šume, livade, žive u tlu kao i ispod kamenja . Na području Hrvatske žive dvije vrste :Ivanjska krijesnica, Lampyris noctiluca i mala ivanjska krijesnica, Lampyris spledidula Kod obje vrste samo mužjaci imaju krila. Kod ivanjskih krijesnica svijetle samo ženke (koje ne lete). Za krijesnice koje lete su tipični samo mužjaci vrste malih ivanjskih krijesnica. Mali prirodni fenjeri počinju da svetle sredinom maja. Svici su tada tek izašli iz čaura i spremaju se za početak svog kratkog i "sjajnog" života tako što odašilju svetlucave ljubavne poruke. Organ koji proizvodi svetlost nalazi se ispod poslednjeg zglavka na stomaku i ima tri sloja. Najvažniji je srednji. Sastoji se od ćelija sa mnoštvom nervnih završetaka i tu deluju hemijska jedinjenja luciferin i luciferaza koji, pomešani sa kiseonikom iz vazduha, proizvode energiju u vidu svetlosti. Ona se odbija od donjeg sloja beličastih ćelija koje imaju ulogu reflektora. Sa spoljašnje strane nalazi se providan sloj koji tu svetlost propušta i odašilje u prostor. Sve je to zapravo savršeno delo prirode – jednostavno i po lepoti jedinstveno.

Literatura

Encarta Reference Library
Enciklopedija: Britanika

Linkovi

Pripremio: Jakšić Darko, IV-3