Istorija Dunava
Reka sa najviše imena
Dunav, ili kako su ga drevni Tračani zvali - Istros, Skiti - Mataos, Rimljani - Danister i Danibius, Grci - Dunavius, Nemci i Austrijanci i sada ga zovu - Donau, Francuzi - Le Danibe, Mađari - Duna, Italijani - Danibo, Turci - Tuna, Rumuni - Dunarea, Česi, Slovaci i Rusi - Dunaj, a Srbi i Bugari - Dunav, je reka sa najviše imena.
Dunav u Antičkom svetu
O njemu su pisali Aristotel, Herodot, Strabon, Ovidije, Plinije Stariji, Tibul, Ciceron, Vergilije. Napoleon je jednom prilikom rekao: „Dunav je kao car među rekama, večan kao Tibar, plodonosan kao Nil, veličanstven kao Misisipi, ljubljen kao Volga, živahan kao Rajna”.
Nastanak Dunava
Smatra se da je alpski-gornji Dunav postao u gornjomiocenskom periodu (pre 30 mil. godina), kada nastaje tektonsko spuštanje kopna u oblasti, doline fione, i more prodire na sever u kopno. Sredinom miocena (pre 20-25 mil. godina) velikim tektonskim pokretima unutar alpsko-karpatskog luka planina nastao je Panonski bazen, koji se kao more prostirao sve do Aralskog jezera na istok, sa ostrvima, koji su u stvari predstavljali vrhove nekadašnjih planina. Na kraju miocena (pre 15 mil. godina) prekinuta je veza Panonskog mora sa svetskim morem. Sliv gornjeg-alpskog Dunava postao je kopno. Preko nataloženih morskih sedimenata potekle su reke, formirajući prvi hidrografski sliv gornjeg Dunava, koji se tada ulivao u jezero Bečkog bazena. Dalja tektonska pomeranja-izdizanja kopna dovela su do raspada Panonskog mora, koje se podelilo na Panonsko (bačasto) i Pontsko more, koja su se spajala preko morskog tesnaca koji se nalazio na mestu današnje Đerdapske klisure. U pliocenu ( pre 1-14 mil. godina) Panonsko more se postepeno povuklo i nestalo, a Pontsko more se održalo i postepeno pretvaralo u Crno more. Preostale vode Panonskog mora zadržavale su se u manjim jezerima (nazvana paludinska, po pužu iz roda Paludina), koja su uskoro bila zasuta rečnim i eolskim nanosom (pre 300.000 godina) na kraju pliocena do polovime pleistocena. Tada se konačno formira hidrografski sistem basena Dunava, koji teče kroz Đerdapsku klisuru dalje kroz Ponsko more, odnosno jezera. Današnja savremena rečna mreža Dunava formirana je pred kraj pleistocena, pred očima ljudi iz kamenog doba.
Svakodnevnica je bila skoncentrisana u dolini Dunava, gde su ljudi provodili vreme.
Dunav kroz istoriju
Dunav se pominje još u starom veku, u mnogim spisima Herodota, koji Dunav naziva najvećim među rekama, dok ga Hesiod oslovljava kao brat Nila. Takođe, Dunav se spominje još u analima o pohodima Aleksandra Makedonskog na Persiju. U straom veku, Dunav je smatran glavnom vezom između istoka i zapada, te je pretsavljao granicu moćnog Rimskog carstva. Na Trajanovoj medalji Dunav je prikazan kao žena sa pokrivačem.Tu se vidi u urna-simbol tajne kod starih rimljana. Tajna je bila nerešiva, nije se znalo izvorište Dunava. Aristotel je smatrao da Dunav izvire negde na Pirinejima i da se deli na dva rukavca - jedan se ulivao u Crno more, a drugi u Jadransko more, i to od "Gvozdenih vrata" (Đerdapa) teče kao druga reka pod imenom Istros - dato od Tračana ili pod imenom Mataos - dato od Skita. U najnepristupačnijem delu Dunava u Đerdapu rimski imperator Trajan ( I-II v.) napravio je jedan od najvažnijih puteva Rimske imperije. Nekoliko vekova kasnije krstaši predvođeni Gotfriđom Bulonjskim i Fridrihom Barbarosom krenuli su pored Dunava na istok u ratnom pohodu na Svetu zemlju Jerusalim, na Hristov grob.
Srednji vek karakteriše procvat trgovine, a budući da je Dunav imao jako dobar geografski položaj, tokom ovog perioda je još više dobio na svojoj popularnosti. U mnogim delima koja potiču iz ovog perioda, Dunav je označen kao put svile. Vekovima su ovuda prolazili mnogi trgovci, ali I vojnici. Posebno začajni su marševi moćnih Osmanlija, koji su dolinom Dunava krenuli u osvajanje Evrope.
Kasnije dolazi do začetaka industrije, a najviše se ističe Nemačka, kao i ostatak zapadne Evrope. Dunav opet dobija na svojoj važnosti, jer povezuje bitne industrijske centre, ali i prelepe balkanske pejzaže. U to vreme, Austriji je pripadao najveći deo gornjeg i srednjeg Dunava, a Turci su bili skoncentrisani na osvajanje donjeg toka Dunava. Nakon pada Turaka, Dunavom su pokušale da zavladaju i druge evropske sile, poput Rusije. Međutim, 1856. godine, osnovana je Evropska komisija za kontrolu delte Dunava, kojom se garantuje slobodna navigacija deltom svim Evropljanima. Takođe, tokom 20. veka, u vreme I i II svetskog rata, oko Dunava su se odvijale mnoge bitke.
Dunav je reka koja je bila saučesnik u istorijskoj sudbini naroda na njenim obalama, reka na čijem ogledalu se vidi istorija naroda kojih više nema i naroda koji žive sada sa njom: Nemaca, Austrijanaca, Slovaka, Mađara, Hrvata ,Srba, Rumuna, Bugara, Ukrajinaca.Tako mnogotomna enciklopedija nazvana Dunav, je izvor nadahnuća, mudrosti i sudbina naroda koji žive pored njega za mnoga pokolenja. Vode Dunava i danas teku pored naših obala i mi smo svedoci lepote reke. Nalazimo se pred istorijskom raskrsnicom, da li ćemo zaštiti vode Dunava i budućnost generacija, ili ćemo nastaviti svesno da ga uništavamo „prljavim” tehnologijama.
Linkovi
Slike
Pripremila: Andreja Grbić IV-5
