Kanali
Istorija kanala
Pre 250 godina veći deo Vojvodine bio je pokriven močvarama, barama i trsticima, naseljen veoma retkim stanovništvom. Uređenje voda omogućilo je naseljavanje ovih prostora i privredni razvoj. Prvi značajniji radovi na uređenju voda u Vojvodini dogodili su se u Sremu, u IV veku, za vreme rimske vladavine, iskopom kanala za odvođenje vode, koji je i danas u funkciji.
Organizovani hidromelioracioni radovi započeti su u XVIII veku, regulisanjem Starog Begeja i iskopom veštačkog korita Plovnog Begeja dužine 70 km. Izgradnjom još dva spojna kanala poboljšano je oticanje vode i plovnost Begeja, ali nije izbegnuta opasnost od poplava. Na području Bačke, naročito u njenom južnom delu, do početka XVIII veka bilo je podvodno više od 50% zemljišta, a naseljavala su je 2-3 stanovnika na km2. Prokopavanjem kanala od Sivca do Vrbasa (1785-1787.) i odvođenjem suvišnih voda preko Crne Bare u Tisu, a zatim izgradnjom plovnog kanala izmedju Dunava i Tise stvoreni su uslovi za život i privredni razvoj.
Uređenje zemljišta prati kolonizacija, započeta za vreme vladavine Marije Terezije. Bez odvodnjavanja kolonizacija nije mogla biti uspešna, pa je Josif Kiš, inženjer Komorske administracije, najpre preduzeo kopanje kanala između Kule i Vrbasa, a zatim još jednog, većeg, dužine 30 km. Ovaj kanal kopan je 1786. godine.
Nakon velikog učinka odvodnog kanala Sivac-Vrbas, Kiš je, zajedno sa bratom Gaborom, počeo raditi na projektu plovnog kanala koji bi spojio Dunav i Tisu. Za preteču Hidrosistema DTD smatra se Veliki Bački kanal,koji je građen između 1793. i 1801. po projektu braće Jozefa i Gabora Kiša, dugačak je 114 kilometara. Veliki Bački kanal je u svoje vreme predstavljao vodoprivredni sistem u dunavskoj regiji i Jugoistočnoj Evropi. Bački kanali građeni su u periodu od 1793. do 1901. godine, u četiri etape: od Bačkog Monoštora do Bačkog Gradišta (1973-1802.), od Bezdana do Bačkog Monoštora (1842-1856.), od Baje do Bezdana i od Malog Stapara do Novog Sada (1871-1875.) i od Bačkog Gradišta do Starog Bečeja (1895-1901.).
Gradnju kanala pratile su brojne teškoće (podzemne vode, dunavske vode, radna snaga,
mehanizacija). Kanal Bezdan-Dunav-Bački Monoštor je građen 1842. god. jer je Dunav promenio tok.
Iskopan je produžni kanal i izgrađena prevodnica Bezdan. Izgradnja ove prevodnice ima poseban značaj,
jer je to prva prevodnica u Evropi kod koje je izvedeno podvodno betoniranje. U Evropi do tada jedina od betona, a pod
pokroviteljstvom ministra trgovine viteza Tegenburga i guvernera Komitata Koronina Kronberga. Podignuta je po C.R. edilu
inspektoru Joanu Mihaliku godine 1855-1856.
Legenda o Mariji Tereziji
Na Trijanglu, kako mesto gde se račvaju Veliki i Mali Bački kanal zovu okolni meštani, na rtu izduženog poluostrva, nalazi se oko šest metara visoka statua žene. Obezglavljena, išarana imenima i srcima probodenim strelom, okružena drvećem, kamena statua je napuštena u beskraju vojvođanske ravnice: zaluta ka njoj samo pogled ponekog ribolovca ili još ređe prolaznika - krmara kanalskih šlepova. Ali, baš oko tog usamljenog spomenika u večerima koje na klupi pred kućom okupljaju dede i unuke viju se neobične priče.
Sivčani i malostaparci mališanima musavim od prašine i umornim od jurcanja po sokacima pričaju da tamo na Trijanglu, već s prvim mrakom, luta duh carice Marije Terezije, jer je to spomenik njoj podignut.
Sivčani, međutim, nisu spomenik rušili zbog neke osvete, već zato što su verovali da se ispod njega nalazi veliko blago. Kada je general Tir počinjao izgradnju malog kanala, kaže legenda, skupilo se mnogo grofova, gradske gospode i trgovaca i svi su prolazeći pored temelja spomenika bacali srebrne talire. Posle su na taj novac, da bi kopanje kanala bilo srećno, stavljeni zlatna lopata, ašov i kolica.Kako mnogi malostaparci i Sivčani veruju i danas caričin spomenik skriva bogatstvo.
To legende kažu. istorija, međutim, ne potvrđuje. Nije sigurno da je spomenik podignut upravo carici Mariji Tereziji, mada je verovatno da ga je podigao general Tir, koji je rukovodio izgradnjom Malog kanala. Predpostavlja se da je kamena zena na Trijanglu simbol Panonije, međutim to nije lako utvrditi.
Linkovi
pripremio: Nataša Radovanović, IV-5
