Vegetacija Gornjeg Podunavlja
Jedno od osnovnih obeležja Specijalnog rezervata prirode Gornjeg podunavlja čini isprepletenost ekosistema, vodenih, barsko-močvarnih, livadskih
i šumskih, koji zajedno grade jedan veliki mozaik različitih formi.
Živi svet uslovljen je njegovim istorijskim razvojem, kao i ekološkim faktorima, koji se ogledaju u geografskom položaju,
klimi, reljefu, edafskim i biotičkim faktorima. Zbog relativno male nadmorske visine i bilizine Dunava vegetacija je azonalnog tipa,
odnosno, biljni svet je uslovljen plavnim i podzemnim vodama. Fitocenološka istraživanja ukazuju na visok stepen diverziteta vegetacijskih tipova.
Sintaksonomskim pregledom fitocenoza ustanovljeno je prisustvo 51 biljne zajednice, svrstanih u 23 svete, 18 vegetacijskih redova i 14 klasa.
Ukupno je zabeleženo 156 različitih sintaksonomskih jedinica. Zajednice zeljastog tipa (herbosa) dominiraju sa 38 zajednica ili 74,5%,
dok su šumske i žbunaste formacije (lignosa) sa 13 zajednica (25%) znatno slabije zastupljene. Većina zajednica je primarnog karaktera (Panjković i drugi, 2000).
Na ovom području nalazi se vodena i močvarna vegetacija, vegetacija
poplavljenih slanih livada sa kamforikom, kao i raznovrsna šumska vegetacija. Najzastupljenije su šume
bademaste vrbe koje se razvijaju na adama i rubovima Apatinskog i Monoštorskog rita, šibljaci rakite
ili crvene vrbe na najnižim položajima ritova, plavne šume bele vrbe, crne topole i poljskog jasena,
šume bele i crne topole na gredama, kao i šume hrasta lužnjaka i graba.
Najznačajnije među njima su kukurjak (Eranthis hyemalis), rebratica (Hottonia palustris), borak (Hippuris vulgaris)
slatinska piramida (Cirsium bracycephalum), Sadlerov različak (Centaurea scabiosa ssp. sadleriana) itd.
Plavna zona predstavlja idealne terene za mrest riba, kao i veliki broj plitkih i toplih rukavaca Dunava obraslih vegetacijom.
Zbog male nadmorske visine i blizine Dunava, biljni svet je uslovljen plavnim i podzemnim vodama.
Florističko bogatstvo odlikuje preko 1.000 biljnih vrsta. Dominantan uticaj imaju šumski ekosistemi tako da polovinu svih površina čine šume.
Prisutne su ekološki vredne autohtone šumske zajednice, često nazivane i ritske šume.
Problem otežanog prirodnog obnavljanja šuma, sveprisutan na ovim prostorima, rešava se veštačkim obnavljanjem od strane čoveka.
Jedno od osnovnih obeležja Specijalnog rezervata prirode "Gornje Podunavlje" čini isprepletenost raznovrsnih ekosistema koji su
prepuni različitih vegetacijskih formi. Tipične žbunaste vrste Gornjeg Podunavlja su svib i crni glog, prisutan najčešće
u zajednici sa hrastom lužnjakom. Među najlepše biljke rezervata svakako spadaju i brojni beli i žuti lokvanji.
Takođe, na području Gornjeg Podunavlja izuzetno je izražena pojava mikroreljefnosti, što čini da i
najmanje razlike u nadmorskoj visini uzrokuju razvoj i opstanak različitih vrsta.
U prilog tome govori činjenica da je čitavo florističko bogatstvo ovog područja "sabijeno" u izuzetno malom visinskom opsegu (80 - 88 m).
Zbog toga svaka, pa i najmanja promena morfologije terena uslovljava sukcesiju nastanjujuće flore, što je naročito uočljivo kada su
antropogeni uticaji u pitanju. Te, ljudskom oku naizgled neprimetne promene kasnije lančano vrše uticaj na čitav živi svet Gornjeg Podunavlja
trajno menjajuci njegov izvorni, ritski karakter.
U izuzetnom florističkom bogatstvu Gornjeg Podunavlja, dominantan uticaj ima njegova dendroflora tako da polovinu svih površina čine šumski ekosistemi.
Najznačajnije vrste su hrast lužnjak (Quercus robur), bela topola (Populus alba), crna topola (Populus nigra), bela vrba (Salix alba),
poljski jasen (Fraxinus angustifolia) i vez (Ulmus laevis). Ove vrste građe ekološki vredne autohtone šumske zajednice, često nazivane i ritske šume.
Problem otežanog prirodnog obnavljanja šuma, sveprisutan na ovim prostorima, premoštava se dopunjavanjem veštackim obnavljanjem od strane coveka,
što dovodi do uvećanja nivoa učešća autohtonih vrsta do procenta propisanog desetogodišnjim programom konverzija alohtonih u autohtone šume
napravljenim u saradnji sa Pokrajinskim Zavodom za zaštitu prirode.
Tipične žbunaste vrste Gornjeg Podunavlja su svib (Cornus sanguinea) i glog (Crataegus sp.) od kojih je naročito značajan panonski
subendem crni glog (Crataegus nigra), prisutan najčešće u zajednici s lužnjakom.
Tri vrste sa područja rezervata su obrađene u prvom tomu Crvene knjige flore Srbije - "Iščezli i krajnje ugroženi taksoni": rebratica (Hottonia palustris),
kukurjak (Eranthis hyemalis) i borak (Hippuris vulgaris), ali je sigurno da će ovaj popis u budućnosti biti i proširen. Značajne vrste iz porodice
orhideja su purpurni kaćunak (Orchis purpurea), močvarni kaćunak (Orchis laxiflora) i uskolisni kaćunak (Dactylorhiza incarnata).
Reliktnog značaja je i submediteranski florni element zakržljala perunika (Iris spuria).
Lokalitet Štrbac interesantan je po tome što
se ovde nalazi jedino očuvano nalazište zmijskog ljutića (Ranunculus ophioglossifolius) u Vojvodini, ali i po pojavi slanih
livada tojest slatina sa svojom halofitnom vegetacijom u kojoj se ističu bezbridnjača (Puccinellia limosa), kamforika (Camphorosma annua)
i slatinska palamida (Cirsium brachycephalum). Medu najlepše stanovnike rezervata svakako spadaju i brojni beli (Nymphaea alba) i žuti lokvanji (Nuphar luteum),
koji su, iako neprevaziđenog estetskog značaja, pokazatelj sveopšteg zamuljavanja ovih ritova.
Literatura
Pripremila: Sara Bojanić, IV-2
