Vikend naselje "Štale"
Očuvana staništa poplavne doline Dunava na tromeđi Hrvatske, Mađarske i Srbije čine jedinstvenu
oazu živog sveta u dunavskom basenu. Ova prirodna celina obuhvata tri zaštićena dobra: Park
prirode Kopački rit u Hrvatskoj, Nacionalni park Dunav-Drava u Mađarskoj i Specijalni rezervat prirode
Gornje Podunavlje u Srbiji. Kao jedna od poslednjih celovitih poplavnih dolina Dunava, ona sadrži neke
od najvrednijih staništa vlažnih područja za mnoge vrste koje svoj životni ciklus vezuju za reku. Nekada
široko rasprostranjene prirodne šume vrba, topola i hrastova u dunavskim ritovima, kao i povremeno plavljene
vlažne livade ili brojni rukavci i bare danas predstavljaju retka i fragmentirana staništa. Pomalo delujući
kao izdvojeno ostrvo očuvane prirode okruženo nasipima, njivama i naseljima, ovo prekogranično područje
i danas ugošćava izuzetno veliki broj biljnih i životinjskih vrsta.
Monoštorski Dunavac, nalazi se južno od Bačkog Monoštora u dužini od oko 8.5 km. Nastao je krajem XIX veka prokopavanjem Sigajskog proseka. Proteže se oko ostrva Šarkanj. Od Dunava je odvojen nasipom, podignutim 1966. godine. Zbog toga je izgrađena ustava Kazuk, kojom je Monoštorski Dunavac spojen sa Dunavom. Jugozapadno od Bačkog Monoštora nalaze se dva rukavca, oba poznata pod imenom Stari Dunavac. Prvi se nalazi zapadno od nasipa u plavljenoj zoni, a drugi istočno. Ova dva rukavca spojena su sa Dunavom preko upusno-ispusne ustave "Staro Selo". Na jednom od ta dva rukavca nalazi se malo, u hrastovu šumu ušuškano vikend naselje "Štale". Ime je vrlo autentično, to su zaista bile kraljevske štale za vreme stare Jugoslavije. Vikendice su spojene pod istim krovom u dva reda, jedan naspram drugog. U svakom redu ima po 5-6 vikendica. Svi vikendaši se godinama druže, zajedno kuvaju paprikaše, sede oko vatre, pecaju... kao porodica. Do "Štala" se može doći preko Bačkog Monoštora i preko Kupusine. Kada se dođe do Bačkog Monoštora, prođe se kroz cigansko naselje koje se nalazi u monoštorskoj doli, spusti se do kanala Dunav Tisa Dunav, pa pređe most pre koga je godinama bila kompa koju je vukao stari cigan iz naselja. Sa mosta se pređe na prašnjavi put, na kome je sitna bela prašina nekada do članaka, skrene se levo i vozi bentom uz kanal DTD par kilometara, sve dok se ne dođe do senika (hranilice za jelene). To je siguran znak da se sa desne strane nalazi kraj dunavca na kome su Štale.
Skrene se desno, i uz dunavac vozi još dva kilometra. Put je uvek pun rupa, kolima je teško proći, samo iskusni vozači koji ne vode mnogo računa o kolima, jer ih je teško očuvati od prašine i blata, usude se poći na ovakvo putovanje. Baš tada, u sred hrastove šume iskrsne mala oaza puna lepote i topline, vikend naselje "Štale". Drugim putem dolazi se preko prelepe Kupusine. Do Kupusine i njene prevodnice mozete doći automobilom, a tada sledi nalet adrenalina prilikom vožnje pet kilometra kroz šumu. Treba obratiti pažnju na vremensku prognozu, jer u kišnom periodu blato u šumi zna učiniti put neprohodnim. Na putu kroz šumu možete videti srne, jelene i divlje svinje. Prođe se pored čarde "Štuka", napuštene kuće starog lugara Šmicera, i kroz šumu dođe do Štala. Nedaleko od čarde Štuka, nalazi se i napuštena Titova vila, jedina građevina ovog područja sa strujom. Štuku okružuju prelepi hrastovi stari i preko 100 godina, koji vam garantuju hladovinu preko leta. U šumi živi 287 vrsta ptica i tridesetak vrsta divljih životinja. Među njima se ističu važne indikatorske vrste močvarnih staništa, kao što su orao belorepan ili crna roda, brojne vrste slatkovodnih riba koje nalaze idealne uslove za mrešćenje u rukavcima i toplim plićacima izlivene reke, zabeleženo je 55 vrsta. Od toga su vrlo značajne populacije običnog šarana, štuke, smuđa i soma koji neretko narastu i preko 50 kilograma i ugroženi sisari poput vidre, divlje mačke i slepog miša. Osim toga, na ovom području nalazi se i jedna od poslednjih populacija evropskog jelena u njegovom prirodnom, ritskom okruženju. Ovo područje pruža povoljne uslove za više od 20.000 ptica močvarica, naročito brojnim gnjurcima, kormoranima, čapljama, patkama, guskama, galebovima i čigrama. Na nižim područjima rastu nepregledne livade visokih šaševa, a vode su prekrivene belim i lokvanjčićem, oraškom i nepačkom. Međutim, ovde obilno rastu ređe i retke vrste biljaka kao što je vodena paprat azola, sibirska perunika ili laksmanijev rogoz. Na višim područjima nalaze se šume vrba, belih i crnih topola, dok na najvišim terenima rastu poplavne šume hrasta lužnjaka. Mada su šume na pojedinim delovima obimnim sečama podmlađene, osiromašene i pretvorene u plantaže monokultura, ovde se još uvek može naći značajna površina prašuma koje sekire i testere još nisu stigle uništiti. O tome svedoče i do 40 metara visoke i sa preko 10 metara obima debele crne topole. Takođe, ima mladih i starih zdravih brestova, a ovo područje je domovina i crnog gloga.
Pripremila: Isidora Plavšić; IV-2
